جامعه توحیدی و غیرتوحیدی از منظر امام خمینی (ره)

به گزارش گروه اجتماعی دفاع‌پرس، طبق دیدگاه تضاد، ثبات اجتماعی از طریق گروه‌های متعدد، مستقل و رقیب و برخورد دیدگاه‌ها حاصل می‌شود. طبق این دیدگاه، کشمکش و تضاد، قوه محرک روابط انسانی است و توزیع نابرابر منابع ارزشمند مانند پول، قدرت، حیثیت و فرصت‌های شغلی، باعث ایجاد تضاد و سبب بروز جرائم، آشوب‌ها، اعتراضات و نهضت‌های اجتماعی می‌شود.

مفهوم جامعه از دیدگاه امام

می‌توان گفت دیدگاه امام به جامعه به پارادایم نظم نزدیکتر است با این تفاوت که افراد جامعه دارای اختیار و آگاهی هستند و می توانند سرنوشت خودشان را رقم بزنند.

در ادامه به بعضی از نکات برجسته اندیشه امام پیرامون جامعه می پردازیم:

1- اصالت فرد و جامعه

از دیدگاه امام، جامعه چیزی سوای افراد نمی باشد و افراد هستند که موجبات تشکیل جامعه اسلامی را فراهم می آورند. ولی در عین حال برای جامعه وجودی مستقل قایل است که ماهیتی مستقل برای خود دارد. امام فطرت اجتماعی انسان را علت اصلی تشکیل جامعه می داند و یادآور می شود که نوع انسان در دنیا قادر به زندگی انفرادی نیست.

«زندگانی انفرادی [در دنیا] برای هیچکس میسور نیست، مگر آنکه از جامعه بشریت خارج شده به حیوانات وحشی ملحق گردد؛ و زندگانی اجتماعی چرخ بزرگش بر اعتماد مردم به یکدیگر می چرخد.»

امام در جای دیگر افراد جامعه را به قطرات باران و خود جامعه را به نهر ها، سیل و دریا تشبیه می کند و تصریح می کند که «هر قطره ای تا اجتماعی نباشد کاری از آن نمی آید... اینها با هم که مجتمع شدند این ضریب آن قطرات است.»

با توجه به مطالب گفته شده می توان گفت که امام دیدگاه تلفیقی نسبت به اصالت جامعه وفرد دارد زیرا ضمن اینکه برای فرد اصالت قائل است ولی تصریح مـی کند که فرد به تنهایی قـدرتی ندارد و تا اجتماعی نباشد قادر به انجام کاری نیست.

2- اختیار و اجبار

در قرائت امام، هر نوع جبری، اعم از جغرافیایی، تاریخی، ساختاری و اجتماعی، نفی می‏شود. ضمن آنکه ایشان هرگز از تأثیر و تأثر عوامل محیطی و اجتماعی و تاریخی بر انسان و اجتماع انسانی غفلت نمی‏کنند. بنابراین، تعامل میان جامعه و فرد برقرار می‏‌شود، اما اصالت به انسان داده می‏‌شود؛ زیرا انسان در اندیشه ایشان، فاعل مختار است.

3- تشبیه جامعه به ارگانیسم

در جامعه ارگانیکی همبستگی ارگانیک نه از همانندی های جامعه بلکه از تفاوت هایشان پرورش می یابد. این گونه همبستگی فرآورده تقسیم کار است. هرچه کارکردهای یک جامعه تفاوت بیشتری یابند، تفاوت میان اعضای آن نیز فزون تر خواهد شد. اعضای این جامعه به وظایف و نقش های تمایز یافته به شدت وابسته هستند. وابستگی متقابلشان بیشتر است و کمتر به باورهای مشترک می رسند. خصلت ارگانیسم موجود زنده این است که اعضا در عین تفاوت با هم، هرکدام وظیفه مشخص و متمایزی به عهده دارند و به سوی یک هدف مشترک تلاش می کنند.

دیدگاه امام نسبت به جامعه دیدی ارگانیکی است و در سخنان خود جامعه را به ارگانیسم موجود زنده تشبیه نموده است.

در نگرش امام، جامعه بشری همانند افراد انسانی، مبتلا به نقایص، گرفتاری ها و بیماری هایی می شود و لذا باید در صدد درمان و اصلاح خویش برآید.

4- تعامل فرد و جامعه

از دیدگاه امام خمینی، همواره میان فرد و جامعه تعامل برقرار است. به عبارت دیگر، ایشان شکل‏ گیری و رشد اجتماعی و فردی رفتارهای انسانی را در ارتباط متقابل روان‏شناختی و جامعه ‏شناختی می دانند. این در حالی است که مارکسیست‏ ها بر تأثیر جامعه ‏شناختی تأکید می ‏ورزند و لیبرالیست‏ ها بر بعد روان‏شناختی انگشت می‏ گذارند.

ایشان در زمینه تأثیر جامعه بر فرد معتقدند:

«انسان در اجتماعات بزرگ، نظیر راهپیمایی‏ها تحت تأثیر واقع می‏ شود و چه بسا که از خود بی‏خود شود و از یک شعار و فریاد بی‏ توجه تبعیت کند.»

وقتی یک جامعه‏ ای راه افتاد، آن هم که نخواهد، قهراً کشیده می‏ شود... وضع جامعه و اجتماع این‏طوری است.»

امام درباره تأثیر فرد بر جامعه بر این باورند:

«عمل یک شخص در یک جامعه اثر دارد... عمل هر یک از شما تأثیر دارد، وقتی شما یک عمل زشتی کردید، دیگران هم که می‏ بینند در آنها تأثیر می‏ کند. وقتی شما یک عمل صالحی انجام دادید، دیگران هم وقتی که می بینند در آنها تأثیر می‏ کند».

«کسی که به یک ملتی سلطه دارد، به یک ملتی حکومت دارد، این چنانچه عدالت‏ پرور باشد، دستگاه او عدالت ‏پرور خواهد شد؛ قشرهایی که به او مرتبط هستند، قهراً به عدالت گرایش پیدا می‏ کنند.»

جامعه مطلوب از دیدگاه امام خمینی

مواضع و دیدگاه‌های امام در قبال جامعه، مانند هر متفکر دیگری، تحت تاثیر مبانی کلی تری قرار دارد که بدون شناخت و توجه به آنها، فهم مواضع ایشان دشوار خواهد بود. یکی از مهم ترین این مبانی اسلام و قرآن است که به نظر امام در هر عصر و زمان و متناسب با هر سطح پیشرفت، امکان تمسک به آن وجود دارد.

امّت از نظر قرآن همان جامعه مطلوبی است که مسلمانان به دنبال آن هستند و در پی تحقق این جامعه است که مدینه فاضله برای انسانی که قصد رشد در این جهان را دارد ظهور می یابد. این جامعه که صفت واحد برای آن ذکر شده در پناه یک پروردگار یگانه و هدف مشخص شکل می گیرد که دارای برنامه ای دقیق و حساب شده است. به وضوح می توان دریافت که جامعه مطلوب در قرآن جامعه ای است که بر اساس احکام اسلام بنا نهاده شده است.

امام خمینی جامعه را در طول نظام هستی تفسیر و تأویل می‏‌کنند؛ یعنی آفریننده و پروردگار هستی برای هدایت جامعه توسط انبیای الهی، برنامه و دستورالعمل‌‏های سعادت‏ بخش و تکامل بخش فرستاده و در اختیار انسان‏ ها گذاشته و انسان ‏ها را به پیمودن راه کمال و سعادت دعوت کرده است.

امام انواع جامعه بشری را قابل تفکیک می داند که برخی از انواع آن به اختصار عبارتند از: جامعه عدل، جامعه زنده، جامعه سالم، جامعه مترقی، جامعه آزاد، جامعه توحیدی، جامعه اسلامی، جامعه انقلابی، جامعه حیوانی، جامعه مصرفی و جامعه سفیه.

امام خمینی (ره) به طور کلی جوامع را به لحاظ نظری به دو گونه کلی جامعه توحیدی و جامعه غیرتوحیدی تقسیم می کند.

جامعه توحیدی از منظر امام، همانند یک انسان کامل و متعادل است که همه ارکان، عناصر و اعضای جسمی و روحی آن با نظم و هماهنگی با یکدیگر و به صورتی صحیح و تربیت یافته، بدون مداخله در وظایف هم، با حسن انجام وظیفه و با مشارکت و همدردی، به سوی مقصد متعالی خویش در حرکت است.

جامعه توحیدی معنایش این است که همه اینها به خدا فکر کنند، توجه به خدا داشته باشند نه هرج و مرج باشد... یعنی همه آمدند با هم به طور وحدت کلمه، وحدت فکر... اما چنانچه انسجام پیدا بکنیم، همه گروه‌ها پشتیبان هم باشند. جامعه توحیدی به این معنا پیدا بشود که همه پشتیبان هم و همه با وحدت کلمه و با وحدت نظر، بدون اینکه یکی بگوید نه، یکی بگوید آری، اگر این طور بشویم ان‌شاءالله پیروز هستیم.»

با توجه به اندیشه و سخنان امام و از آنجایی که اسلام کاملترین دید را از توحید ارائه داده است، جامعه اسلامی را می توان مصداق جامعه توحیدی و جامعه مطلوب امام خمینی دانست.

روایت مهماندار هواپیمای ایرفرانس از آرامش امام خمینی (ره) در راه بازگشت به میهن

دولت بختیار از پرواز انقلاب جلوگیری کرد. همراهان امام خمینی (ره) برای اجاره هواپیما با شرکت‌های هواپیمایی وارد مذاکره شدند. آن‌ها «حاضر نمی‌شدند که قبول ریسک کرده و حامل امام و همراهان به سوی ایران بشوند». سرانجام شرکت ایرفرانس با شرایطی این مسافرت را قبول کرد.

شرکت ایرفرانس دو مشکل داشت، عدم تأمین از سوی دولت ایران و عدم آمادگی فرودگاه تهران به دلیل تعطیلی چند روز گذشته و ادامه اعتصاب. مسئولین کمیته استقبال با مسئولین سازمان هواپیمایی کشوری وارد مذاکره شدند تا فرودگاه را از هر جهت برای فرود هواپیمای امام‌خمینی مهیا سازند. از طرف دیگر مسئولین کمیته با دولت نیز مذاکراتی به عمل‌آوردند و دولت رسماً موافقت خود را به شرکت ایرفرانس اعلام کرد. کمیته استقبال با صدور اطلاعیه اعلام کرد: «دولت با فرود آمدن هواپیمای ایرفرانس حامل حضرت‌آیت‌الله العظمی امام خمینی موافقت نمود».

شرکت ایرفرانس پس از تضمین کافی، بلیط ۴۰۰ نفر از همراهان امام خمینی (ره) را صادر کرد؛ امّا در آخرین لحظات دست به یک عمل احتیاطی زد و نیمی از بلیط‌های مسافرین را پس گرفت تا به جای آن‌ها سوخت اضافی بزند که در صورت موفق نشدن به‌فرود، بتواند به پاریس برگردد.

آخرین دیدار امام (ره) با پلیس فرانسه

امام خمینی (ره) در عصر روز یازدهم بهمن با پیامی به ملت و دولت فرانسه از مهمان‌نوازی آن‌ها تشکر کردند. امام خمینی (ره) در آخرین ساعات آخرین روز تبعید، رئیس پلیس نوفل‌لوشاتو را نیز به حضور پذیرفتند. وی به همراه گارد حفاظت خدمت امام رسید. رئیس پلیس نطقی ایراد کرد و افزود: «از برکت وجود شما در نوفل‌لوشاتو با شخصیت‌هایی آشنا شدیم و بزرگانی را ملاقات کردیم که هرگز در دوران عمرمان فکر نمی‌کنیم دیدار آنان برایمان امکان داشت.» امام خمینی (ره) نیز متنی را به عنوان تشکر از زحمات پلیس آماده کرده بودند که به زبان فرانسه ترجمه شد و پس از قرائت به آنان تسلیم شد.

هدیه دختران نوفل‌لوشاتو به امام خمینی

از سوی ساکنان نوفل‌لوشاتو نیز یک شیشه حاوی خاک فرانسه به امام خمینی (ره) هدیه شد. داستان از این قرار بود که در آخرین لحظات که امام در حال آماده شدن برای‌حرکت به سوی فرودگاه بودند دو دختر فرانسوی جلوی اقامتگاه امام خمینی (ره) آمدند و با آقای فردوسی‌پور صحبت کردند و وقت ملاقات با امام (ره) خواستند. وی عذر آورد که امام (ره) در حال جمع کردن اثاثیه هستند. آن‌ها یک شیشه محتوای خاک که لاک و مهر شده بودند به وی دادند تا به امام (ره) برساند و دو عکس با امضای امام (ره) برای آن‌ها بیاورد. آن‌ها توضیح دادند که رسم مردم فرانسه این است که کسی را که خیلی دوست دارند هنگام خداحافظی نفیس‌ترین چیز یعنی خاک فرانسه را هدیه می‌کنند. امام خمینی (ره) نیز در پاسخ آن‌ها دو عکس امضا کردند و برای آن‌ها ارسال کردند.

امام خمینی (ره) در آخرین نماز جماعت مغرب و عشا در جمع دوستان و هواداران خود حاضر شدند و پس از نماز گزاردن به یکی از وعاظ گفتند تا برای آن‌هایی که موفق به‌همراهی با پرواز امام (ره) نشده‌اند صحبت کند و بگوید: «این سفر، سفر خطرناکی است. معلوم نیست ما به سلامت به ایران برسیم. شاید این پرواز را در هوا یا زمین بزنند. شما نگران نباشید، اصرار نکنید با من باشید. بگذارید من بروم اگر خطری بود برای من باشد». پس از سخنرانی مفصل سخنران و نقل سخنان امام، گریه و زاری از هر سو بلند شد و هر کس با زبانی می‌گفت‌: اگر برای شما خطری هست ما پیش‌مرگ شماییم. امام (ره) برای همه دعا کردند و سرانجام برای باقی ماندگان نیز پرواز دیگری تهیه شد.

حضور امام (ره) در فرودگاه شارل دوگل

امام خمینی (ره) پس از ساعتی از شب گذشته به سوی فرودگاه دوگل در حومه پاریس‌حرکت کردند. پلیس فرانسه تشریفات را در حد امکان رعایت کرد. پنج هزار نیروی ژاندارم، پلیس و نیرو‌های مخصوص در دو طرف جاده نوفل‌لوشاتو تا فرودگاه مستقر شده بودند.

صد‌ها نفر ایرانی در فرودگاه دوگل حاضر شده بودند تا امام خمینی (ره) را بدرقه کنند. آن‌ها یکسره شعار می‌دادند؛ فرودگاه با ده‌ها عکس از امام خمینی (ره) تزئین شده بود و عده‌ای مشغول خواندن سرود‌های انقلابی بودند. حدود ساعت ۱۱ به وقت محلی امام خمینی (ره) سوار بر هواپیما شدند و به دنبال او پنجاه تن از همراهان و ۱۵۰ خبرنگار سوار شدند. ساعت حدود یک به وقت فرانسه (۳:۳۰ به وقت تهران) هواپیمای حامل امام از فرودگاه شارل دوگل به پرواز درآمد.

روایت مهماندار هواپیمای ایرفرانس از آرامش امام

هواپیمای امام خمینی (ره) غرش‌کنان از فرودگاه شارل دوگل به سوی آسمان پرواز کرد. امام خمینی (ره) که از تلاش‌های آخرین روز پاریس خسته بودند پس از لحظاتی نماز شب را در طبقه دوم به جای آوردند و سپس در کف هواپیما خوابیدند. مهماندار هواپیما که از آرامش امام خمینی (ره) تعجب کرده بود نقل کرد که آیت‌الله اندکی بعد از سوار شدن به هواپیما، به طبقه بالای هواپیما رفت نمازش را خواند و بعد روی دو پتو خوابید. خبرنگاران با همراهان امام (ره) مصاحبه می‌کردند هر کس سخنی می‌گفت، یکی احساسات خود را بیان می‌کرد، دیگری احتمال برگرداندن یا سرنگون‌کردن هواپیما را می‌داد، همگی در یک چیز همانند بودند و آن نگرانی.

پس از طلوع فجر امام خمینی (ره) به نماز ایستادند و یاران نیز به او پیوستند و نماز صبح را با جماعت در هواپیما اقامه کردند. ساعت نزدیک هشت به وقت ایران بود که مهماندار پشت بلندگو رفت و اعلام کرد هم اکنون در آسمان ایران وارد شدیم. امام خمینی (ره) با شنیدن این جمله، لبخندی بر لبان شأن نقش بست.

منبع :دفاع پرس