درباره سايت
سایت شهدای نیاک مرجع نرم افزارهای مذهبی ومقالات،بیانات رهبری،زندگینامه شهدا،کتاب های مذهبی،صوت وتصویر،جشنواره های شهدای نیاک،مداحی مناسبت های مذهبی،بانک صوت وتصویر،آرشیوفیلم های مذهبی،کلیپ های مذهبی،سخنرانی علما،خبرهای سیاسی،اجتماعی،فرهنگی مذهبی،نظامی،کتابخانه،نرم افزارهای قرآنی،امام خمینی ره،ویژه نامه مذهبی،کودک ونوجوان،محرم،ماه مبارک رمضان،عاشورا و تاسوعا حسینی،امربه معروف ونهی از منکر،حجاب عفاف،سبک زندگی اسلامی
مداحان وشعرا
شخصیت های سیاسی ونظامی
۲۸
ارديبهشت ۰۴
امام خامنه‌ای: سخنان اخیر ترامپ مایه سرافکندگی ملت آمریکا است/ آمریکا باید از منطقه برود
خادم الشهداء
امام خامنه‌ای: سخنان اخیر ترامپ مایه سرافکندگی ملت آمریکا است/ آمریکا باید از منطقه برود
رهبر معظم انقلاب اسلامی صبح امروز در دیدار هزاران تن از معلمان و فرهنگیان، چهره‌نگاری شایسته از معلم و ایجاد تصویری جذاب، با نشاط و دوست‌داشتنی از معلم در افکار عمومی را ضروری و نیازمند کار هنری و رسانه‌ای دستگاههای مسئول دانستند و با نادرست خواندن دیدگاههایی در خصوص برون‌سپاری برخی وظایف آموزش و پرورش، تأکید کردند: ساختار جدید آموزش و پرورش باید به‌گونه‌ای طراحی و متحول شود که نتیجه آن، تربیت نسلی عالِم، با ایمان، ایران‌دوست، اهل کار و تلاش و امیدوار به آینده باشد.
حضرت آیتالله خامنه‌ای همچنین با اشاره به اظهارات اخیر رئیس‌جمهور آمریکا، ادعای او در خصوص برقراری صلح از طریق قدرت را دروغ خواندند و با اشاره به تلاش دولت آمریکا برای تحمیل الگویی به کشورهای عربی که لازمه آن وابستگی مستمر به آمریکا است، افزودند: مطمئناً این الگو شکست خورده است و به همت ملت‌های منطقه هم آمریکا از این منطقه خواهد رفت و هم غده سرطانی رژیم صهیونی که مایه فساد و جنگ و اختلاف است، ریشه‌کن خواهد شد. ایشان تأکید کردند: جمهوری اسلامی به قدرت خود اضافه خواهد کرد و به کوری چشم دشمنان، به پیشرفت‌های چندین برابری دست خواهد یافت.
حضرت آیتالله خامنه‌ای در ابتدای سخنان خود، هدف از این دیدار را قدردانی از معلمان و تکریم جایگاه معلم دانستند و با تأکید بر اینکه هر مقدار هزینه در بخش آموزش در واقع سرمایه گذاری برای آینده کشور است، افزودند: خوشبختانه رئیس‌جمهور محترم به مسائل آموزش و پرورش اهتمام ویژه‌ای ابراز میکنند و وزیر محترم نیز از مدیران برجسته و آشنا با مسائل این دستگاه است.
ایشان تحقق اهداف و افکار خوب را در گرو پیگیری مجدانه آنها دانستند و در ادامه به بیان چند نکته درباره معلمان پرداختند.
رهبر انقلاب، گرامی‌داشت معلم اعم از مساعدت‌های معیشتی تا ساخت تصویری مبتکرانه و زیبا، با نشاط و دوست‌داشتنی از معلم در افکار عمومی را وظیفه‌ای مهم برشمردند و افزودند: نتیجه گرامی‌داشت معلم و چهره‌نگاری از آن باید به‌گونه‌ای باشد که جامعه، معلم را شخصیتی جذاب، فعال، پر تلاش، با افتخار و سرافراز ببیند و شغل معلمی در صدر فهرست مشاغل مورد علاقه جوانان قرار گیرد.
ایشان چنین تصویرسازی از معلم را نیازمند کار رسانه‌ای و هنری همچون تولید کتاب‌های داستانی، فیلم و پویانمایی دانستند و گفتند: انجام این کارها بر عهده دستگاههای تبلیغاتی همچون صداوسیما و وزارت ارشاد است که البته آموزش و پرورش باید این کار را دنبال کند.
رهبر انقلاب در بیان نکته‌ای دیگر، وجود درک درست از اهمیت فعالیت و کار آموزشی معلمان را ضروری دانستند و افزودند: معلم فقط آموزش دهنده کتاب درسی نیست بلکه اخلاق، رفتار، نحوه حضور در کلاس و کیفیت تدریس و ویژگی‌های شخصیتی او همچون تواضع یا تکبر و نشاط یا سرخوردگی، برای دانش‌آموز شخصیت‌ساز و در او حتی بیش از پدر و مادر اثرگذار است و اگر معلم با این درک و فهم سر کلاس حاضر شود، از گفتار و رفتار خود مراقبت ویژه‌ای خواهد کرد.
حضرت آیتالله خامنه‌ای در بیان نکته‌ای دیگر با تأکید بر اهمیت دانشگاه فرهنگیان و مراکز تربیت معلم گفتند: این دانشگاه متعلق به آموزش و پرورش است و برخی نظرات درباره الحاق آن به دستگاههای دیگر به مصلحت نیست.
ایسان با اشاره به ضوابط تعیین شده در دوره شهید رئیسی برای ورودی‌های این دانشگاه تأکید کردند: نگذارید آن ضوابط تضعیف شود چرا که کیفیت این دانشگاه باید به‌گونه‌ای باشد که ساخت معلم تراز و مورد نیاز از آن قابل تحقق باشد.
رهبر انقلاب در بخش دیگری از سخنانشان به بیان چند نکته درباره آموزش و پرورش پرداختند.
حضرت آیتالله خامنه‌ای در بیان نکته اول با تأکید بر اینکه آموزش و پرورش نهادی حکومتی و وابسته به دولت است، وظیفه دولت اسلامی را ارتقاء علمی، فنی، حرفهای و ایمانی دانش‌آموزان خواندند و افزودند: اینکه گاهی در گوشه و کنار و حتی در خود وزارتخانه، زمزمه‌هایی مبنی بر سپردن بخش‌هایی از آموزش و پرورش به خارج از آن مطرح میشود به معنی ایجاد نوعی ملوک‌الطوایفی و کاری غیرقابل قبول است.
ایشان با اشاره به مخالفت قاطع خود با درخواست‌های برخی مسئولان ارشد سابق برای انجام این کار به بهانه هزینه‌های زیاد آموزش و پرورش گفتند: تربیت فکری و فرهنگی نسل نو وظیفه و حق دولت، و آموزش و پرورش نیز متعلق به دولت است که دولت در عین پاسخگویی در قبال انجام این وظیفه باید به هزینه کردن برای آموزش و پرورش و رشد آن افتخار کند.
حضرت آیتالله خامنه‌ای ارتباط میلیون‌ها دختر و پسر از سنین ۶ تا ۱۸ سال با آموزش و پرورش را فرصتی بی‌بدیل برشمردند و با طرح این پرسش که اگر این جمعیت عظیم میلیونی خوب تربیت نشود چه پاسخی در پیشگاه خداوند و آیندگان خواهیم داشت، از این منظر به نکته دوم یعنی بهبود ساختار آموزش و پرورش پرداختند.
ایشان با تأکید بر اینکه ساختار آموزش و پروش باید در جهت تربیت علمی، فرهنگی و ایمانی دانش‌آموزان باشد، ساختار کنونی را در این زمینه کارآمد ندانستند و افزودند: یکی از وظایف دولت در برنامه هفتم پیشرفت، طراحی ساختار جدید سازمانیِ آموزش و پرورش است که ضروری است این کار را با رویکرد تحولی و متناسب با نیازها به بهترین وجهه دنبال شود.
رهبر انقلاب، ترمیم سند تحول آموزش و پرورش و جلوگیری از توقف نقشه راه این سند را که از زمان شهید رئیسی آغاز شده است، ضروری خواندند و گفتند: کسانی باید ساختار جدید آموزش و پرورش را تنظیم کنند که هم ماهر و برخاسته از این دستگاه و دارای شناخت از آن باشند و هم متعهد به دین و استقلال کشور باشند تا بر اساس ساختار جدید، جوانان و نوجوانانی عالِم، با ایمان، ایران‌دوست، اهل کار و تلاش و امیدوار به آینده تربیت شوند.
حضرت آیتالله خامنه‌ای با اشاره به اهمیت کتاب‌های درسی و توصیه‌های سابق، گنجاندن مواردی همچون اسامی دانشمندان اسلامی و یا برگ‌هایی از اسناد لانه جاسوسی در کتاب‌های درسی را لازم اما ناکافی دانستند و افزودند: کتاب درسی باید از لحاظ محتوا شیرین و جذاب باشد به‌گونه‌ای که مباحث سنگین علمی با زبان ساده و شیرین به دانش‌آموز منتقل شود و از لحاظ قالب و شکل ظاهری نیز منطبق با اصول زیباشناسی باشد در حالی که اکنون اینگونه نیست.
ایشان تأکید کردند: مؤسسه و دست‌اندرکاران تدوین کتاب‌های درسی باید صد در صد از ایمان دینی و سیاسی و تعهد لازم به اصول و مبانی و ارزشهای اسلام و انقلاب برخوردار باشند.
رهبر انقلاب، گسترش مراکز فنی و حرفهای را که باعث وارد شدن زودتر جوانان ماهر به بازار کار و موجب جلوگیری از بیکاری جوانان است، ضروری دانستند و در بیان نکته‌ای دیگر از مسائل نیازمند توجه در آموزش و پرورش گفتند: مسئله عدالت آموزشی که در سخنان مسئولان کشور به آن توجه زیادی میشود، همواره مورد تأکید بوده است البته عدالت آموزشی به معنی غفلت از استعدادهای برتر نیست و توجه به پدیده‌ای همچون سمپاد و کمک به جوانان با استعداد برای جهش‌های بزرگ‌تر نه تنها مخالف عدالت نیست بلکه عین عدالت آموزشی است.
حضرت آیتالله خامنه‌ای در بیان نکته پایانی از مسائل مربوط به آموزش و پرورش، به غفلت از معاونت پرورشی و حذف آن در گذشته با استدلال‌های غلط اشاره کردند و افزودند: خوشبختانه اکنون به مسائل پرورشی توجه خوبی وجود دارد که باید کارها در این زمینه به بهترین وجه دنبال و انجام شود.
ایشان در بخش پایانی سخنانشان با اشاره به اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا در سفر اخیر به منطقه، خاطرنشان کردند: بعضی از حرفهای رئیس‌جمهور آمریکا در این سفر آن قدر سطح پایین و مایه سرافکندگی گوینده آن و ملت آمریکا است که اساساً لایق جواب دادن نیست.
رهبر انقلاب بخشی از اظهارات ترامپ را مبنی بر اینکه میخواهد از قدرت برای صلح استفاده کند، دروغ خواندند و افزودند: او و دولت‌های آمریکا کِی از قدرت برای صلح استفاده کرده‌اند؟ آنها از قدرت برای قتل عام غزه و جنگ‌افروزی در هر جای ممکن و حمایت از مزدوران خود استفاده کرده‌اند.
حضرت آیتالله خامنه‌ای استفاده از قدرت برای صلح و امنیت را ممکن دانستند و گفتند: بر همین اساس است که جمهوری اسلامی به کوری چشم دشمنان، هر روز بر قدرت خود و کشور اضافه خواهد کرد اما آنها با استفاده از قدرت، بمب‌های ۱۰ تُنی به رژیم صهیونی دادند که روی سر کودکان غزه و بیمارستان‌ها و خانه‌های مردم در آنجا و لبنان و هر جای دیگر که بتوانند بریزند.
ایشان با اشاره به سخنان قبلی رئیس جمهور آمریکا مبنی بر اینکه کشورهای منطقه، بدون آمریکا حتی ۱۰ روز هم نمیتوانند به زندگی خود ادامه دهند، خاطرنشان کردند: او در معاملات و پیشنهادهای کنونی خود در پی تحمیل این الگو به آنها است در حالی که این الگو، یقیناً شکست‌خورده است و به همت ملت‌های منطقه، آمریکا از این منطقه باید برود و خواهد رفت.
رهبر انقلاب، رژیم صهیونیستی را مایه فساد، جنگ و اختلاف در منطقه خواندند و تأکید کردند: رژیم صهیونی که غده‌ای سرطانی، خطرناک و مهلک حتماً باید از این منطقه برکَنده شود و برکَنده خواهد شد.
حضرت آیتالله خامنه‌ای اصول و منظومه ارزشی جمهوری اسلامی را که مبنای حرکت آن در این منطقه پر فراز و نشیب است، اصولی مشخص و روشن خواندند و افزودند: ایران امروز قابل مقایسه با گذشته نیست و به توفیق و فضل الهی و به کوری چشم دشمنان و بر خلاف خواست آنان، ایران عزیز پیشرفت کرده و پس از این نیز جوانان ما خواهند دید که با همکاری خود آنان، کشورچندین برابر بیش از این، پیشرفت خواهد کرد.
در ابتدای این دیدار وزیر آموزش و پرورش با بیان گزارشی به توضیح برنامه‌ریزی‌ها و اولویت‌‌ها در اجرای سند تحول بنیادین این دستگاه پرداخت.
«برخورداری وزارت آموزش و پرورش از حمایت ویژه رئیس‌جمهور در اجرای برنامه‌های تحولی و کاهش تبعیض آموزشی»، «بازتدوین برنامه‌های درسی با افزایش سهم مهارت‌آموزی و توجه به نیازهای روز جامعه»، «تمرکز بر ارتقاء کیفی مدارس دولتی»، «بهبود استانداردهای علمی و زیرساختی مراکز تربیت معلم»، «اخذ مجوز ۸۵ هزار استخدام جدید»، «افزایش ضریب نفوذ مدارس سمپاد در مناطق کمتربرخوردار» و «توجه به نقش ویژه مدارس به عنوان مهمترین کانون پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی» از محورهای گزارش آقای علیرضا کاظمی در این دیدار بود.
آنچه در ادامه در اختیار مخاطبان قرار میگیرد، «بسته‌های خبری» است که صرفاً جهت بازنشر سریع بیانات رهبر انقلاب اسلامی در رسانه KHAMENEI.IR و حساب‌های رسمی آن در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است.
بخش‌هایی از بیانات رهبر انقلاب در این دیدار:
* باید شکرگزار باشیم که در این دوره، به‌خصوص رئیس جمهور محترم به مسائل آموزش و پرورش اهتمام ویژه‌ای ابراز میکنند. بنده بارها تکرار کردم که ما هرچه برای آموزش و پرورش سرمایه‌گذاری کنیم این در واقع سرمایه‌گذاری‌ست، هزینه نیست؛ مثل ایجاد یک زمینه برای سودِ چند برابر است.
خوشبختانه رئیس جمهور محترم به این معنا معتقدند. وزیر محترم هم، جزو مدیران برجسته آموزش و پرورش هستند ایشان هم، کاملا با مسائل آموزش پرورش آشنا هستند؛ اینها فرصت است. امیدواریم از این فرصت‌ها استفاده بشود.
* معلم یک چهره‌ی زیبای بانشاطِ دوست‌داشتنی در چشم آحاد مردم باشد به‌طوری که اگر به کسی، به جوانی، گفتند که «در این فهرست شغل ها کدام را انتخاب می‌کنی؟»، نگذارد معلم را رده آخر؛ گاهی این‌جوری است، وقتی جاذبه نداشت، آن کسی که دنبال شغل است به فکر معلمی اصلاً نمی‌افتد، مگر اینکه مجبور بشود. ما باید به‌عکس کنیم؛ باید این گرامی‌داشت به‌نحوی باشد که در افکار عمومی علاقه‌ی به معلم و چهره‌نگاری معلم آن‌چنان باشد که جذاب باشد. معلم را مردم به‌صورت یک موجود فعال، پرتلاش، بانشاط، موفق، باافتخار، سرافراز، ببینند.
البته راه دارد اینها؛ اینها کارهایی است که با گفتن و تذکر دادن حل نمیشود. اهلِ فن آن باید بنشینند، کار رسانه‌ای لازم دارد، کار هنری لازم دارد؛ فیلم بسازند، کتاب تولید کنند، همچنانی که ما درباره مثلاً یک شهید یک کتاب تولید میکنیم، انسان می‌خواند عاشق آن شهید میشود. کتاب درباره‌ی رفتار یک معلم، به صورت رمان مثلاً، تولید کنیم که وقتی انسان آن کتاب را خواند، عاشق معلم بشود.
پویانمایی، فیلم، سریال، کارهای گوناگونی از این قبیل، کارهای رسانه‌ای؛ اینها بر عهده‌ی دستگاههای دولتی، صداوسیما، دستگاههای هنری، وزارت ارشاد و امثال اینهاست؛ اینها باید بشود. چه کسی دنبال کند؟ آموزش و پرورش؛ آموزش و پروش یکی از کارهایش این است که این را دنبال کند؛ هدف هم چهره‌نگاریِ شایسته‌ی معلم باشد.
* آموزش و پرورش یک نهاد حکومتی است، وظیفه‌ی دولت اسلامی است که جوان و نوجوان را تا یک مقطعی، مثلاً لااقل تا آخر دبیرستان، با علم، با فن، با حرفه، با معارف، با ایمان، بالا بیاورد. این وظیفه است.
اینکه در گوشه و کناری، حتی در خود آموزش و پرورش ـ آن‌طور که من از قبل در ذهنم هست ـ زمزمه‌هایی به وجود می‌آید که بخش‌هایی از آموزش و پرورش را بسپاریم به این و آن، یعنی یک ملوک‌الطوایفی درست کنیم در آموزش و پرورش، این اصلاً معنی ندارد.
* این دو عنصر در کنار هم، معلم و کتاب درسی، در واقع همه‌کاره‌ی آموزش و پرورش‌اند. کتاب درسی خیلی مهم است. بنده در باب کتاب درسی چندین بار تا حالا، هم به‌طور عمومی در این جلسات معلمان و آموزش‌وپرورشی‌ها، هم در جلسات خصوصی با مسئولین آموزش و پرورشِ گذشته، توصیه کرده‌ام، تأکید کرده‌ام. یک کارهایی هم کرده‌اند.
حالا فرض کنید مثلاً اسم یک دانشمند اسلامی را در کتاب اضافه کنند، من باب مثال، یا چند برگ اسناد لانه‌ی جاسوسی را، که ما تذکر دادیم، مثلاً بیاورند. اینها کافی نیست؛ اینها لازم است، اما کافی نیست. بایستی کتاب بتواند دانش‌آموز را پرورش بدهد، بار بیاورد.
اولاً کتاب باید جذاب باشد. شما الان اگر مراجعه کنید به جوان و نوجوانِ دانش‌آموز، چه در دبستان چه در دبیرستان، می‌بینید کتاب درسی برایش یک چیز شیرین و جذاب نیست. هم محتوا باید جذاب باشد، یعنی سنگین‌ترین مباحث علمی را میشود با شیرین‌ترین بیان منعکس کرد. این‌جوری است دیگر، خب، ما عمرمان سال‌ها در کار درس و گفتن و شنفتن و اینها گذشته. سنگین‌ترین مباحث علمی را می‌توان با زبان‌های ساده، شیرین، مطلوبِ مستمع بیان کرد. این یک، در مورد محتوا.
بعد، شکل ظاهر، قالب کتاب، شکل ظاهر کتاب؛ باسلیقه، باابتکار، زیبا، مطابق با اصول زیباشناسی باشد که الان این‌جور نیست. الان شکل و قالب کتاب‌های درسی ما شکل جذابی ندارد.
بنابراین، یکی از موضوعات مهم، مسئله‌ی کتاب درسی است.
* بعضی از این حرف‌هایی که در این سفر رئیس‌جمهور آمریکا به منطقه مطرح شد، لایق جواب دادن نیست اصلاً. این‌قدر سطح حرف پایین است که مایه‌ی سرافکندگیِ گوینده‌ی حرف و مایه‌ی سرافکندگیِ ملت آمریکاست. آنها را کار ندارم، لکن باید روی یکی دو جمله توجه بکنیم.
ترامپ گفت که میخواهد از قدرت برای صلح استفاده کند؛ دروغ گفت. ایشان و مسئولان آمریکایی، دولت‌های آمریکا، از قدرت استفاده کردند برای قتل‌عام غزه، برای جنگ‌افروزی در هر جایی که بتوانند، برای حمایت کردن از مزدوران خودشان. از قدرت، این استفاده را کردند. کِی از قدرت برای ایجاد صلح استفاده کردند؟
بله، از قدرت میشود برای صلح و امنیت استفاده کرد. به همین دلیل هم هست که ما، به کوریِ چشم دشمنان، هر روز بر قدرت خودمان و قدرت کشور ان‌شاءالله اضافه خواهیم کرد. اما آنها این کار را نکردند. آنها از قدرت استفاده کردند برای اینکه بمب‌های ده تُنی را بدهند به رژیم صهیونی، بریزد روی سر کودکان غزه، بیمارستان‌ها، خانه‌های مردم، در لبنان و در هرجا که بتوانند.
* رئیس‌جمهور آمریکا به این کشورهای عربی یک الگویی را پیشنهاد میکند که به قول خود او، با این الگو، این کشورها بدون آمریکا ده روز هم نمیتوانند زندگی کنند. این‌جوری گفت دیگر؛ گفت: «اگر آمریکا نباشد، اینها ده روز نمیتوانند خودشان را نگه دارند؛ آمریکا اینها را نگه می‌دارد».
حالا هم در معاملات خود، در رفتار خود، در پیشنهادهای خود، همین الگو را به اینها دارد مجدداً ارائه می‌دهد و تحمیل میکند، جوری که اینها بدون آمریکا نتوانند زندگی کنند. مطمئناً این الگو شکست‌خورده است. به همت ملت‌های منطقه، آمریکا از این منطقه باید برود و خواهد رفت.
حتماً، در این منطقه، آن نقطه‌ی مایه‌ی فساد، مایه‌ی جنگ، مایه‌ی اختلاف، رژیم صهیونی است؛ رژیم صهیونی که غده‌ی سرطانیِ خطرناکِ مهلکِ این منطقه است، حتماً باید برکنده شود و خواهد شد.
* جمهوری اسلامی اصول مشخصی دارد، منظومه‌ی ارزشی معینی دارد. با همه‌ی فراز و نشیب‌هایی که در پیرامون ما اتفاق افتاده، بر این اصول تکیه کرده و کشور را پیش برده است.
امروز ایران، ایرانِ سی سال قبل، چهل سال قبل و پنجاه سال قبل نیست. امروز، به توفیق الهی، به فضل الهی، به کوریِ چشم دشمنان، به‌رغم انفِ دیگران، ایران پیشرفت کرده است و چندین برابر این، باز هم ان‌شاءالله پیشرفت خواهد کرد. و این را همه خواهند دید. جوانهای ما، به بهترین وجه، این را خواهند دید. و ان‌شاءالله در ساخت ایران اسلامیِ مطلوب، همه همکاری خواهند کرد.
۰۴
ارديبهشت ۰۴
مثبت ۱۰۰ ثانیه | همان تاکید همیشگی
خادم الشهداء
مثبت ۱۰۰ ثانیه | همان تاکید همیشگی
هفتاد و پنجمین شماره «مثبت۱۰۰ثانیه» گزارشی کوتاهی است از دیدار اخیر فرستاده ویژه پادشاه عربستان با رهبر انقلاب و بازخوانی موضع همیشگی حضرت آیتالله خامنه‌ای که در دیدار ۲۸ سال پیش با امیرعبدالله ولیعهد وقت عربستان نیز بیان شده بود: «ارتباط میان جمهوری اسلامی و عربستان برای هردو کشور مفید خواهد بود.»
آذرماه ۱۳۷۶؛ تهران؛ ولیعهد وقت عربستان سعودی و پادشاه سالهای بعد این کشور، مهمان حضرت آیتالله خامنه‌ای شده بود. یخ رابطه دو کشور بزرگ جهان اسلام، پس از مخاصمات دهه ۶۰ باز شده و سعودی‌ها در سیاست‌هایشان نسبت به ایران، دچار چرخش شده بودند.
مقامات ایرانی متقابلاً این سیاست‌ها را با آغوش باز پذیرا شدند. آیتالله خامنه‌ای در دیدار ملک عبدالله، روابط ایران و عربستان را شامل برکات زیادی برای دنیای اسلام دانستند که در عین حال دشمنان زیادی هم دارد. دو دیدار سال ۱۳۷۸ و دیدار ۱۳۸۵ با مقامات سعودی هم دوباره مشحون از همین تأکیدها بود.
حالا ۲۸ سال بعد از دیدار ملک‌عبدالله با حضرت آیتالله خامنه‌ای و پس از مخاصمات چند سال اخیر، سعودی‌ها دوباره سیاست‌های خود را نسبت به ایران تغییر داده‌اند و فرستاده ویژه ملک سلمان برای تقدیم پیام وی، عازم تهران و دیدار با رهبر انقلاب اسلامی شده بود. موضع ایران اما همان موضع ۲۸ سال قبل است: «سال‌ها پیش همین جا که شما نشسته‌اید عمویتان ملک عبدالله نشسته بود؛ من به او گفتم: ارتباط صمیمی با عربستان را به سود خود می‌دانیم. اگر شما هم آن را به سود خودتان می‌دانید ارتباطات میتواند مستحکم شود... گسترش روابط میان جمهوری اسلامی ایران و عربستان دشمنانی دارد. باید بر این انگیزه‌های خصمانه فائق آمد و ما در این خصوص آماده هستیم.» ۱۴۰۴/۰۱/۲۷
۰۴
ارديبهشت ۰۴
سعدی؛ حافظ هویت ملی و دینی ایران
خادم الشهداء
دیدگاه حضرت آیتالله خامنه‌ای درباره سعدی شیرازی
سعدی؛ حافظ هویت ملی و دینی ایران
حضرت آیتالله خامنه‌ای: «اینکه شما [شاعران] دیدید شعرتان ارتقاء پیدا کرده و توانایی‌تان بالا رفته و محصول کارتان یک محصول برجسته‌ای است، شما را قانع نکند؛ برای خاطر اینکه شما همچنان با حافظ فاصله دارید، با سعدی فاصله دارید، با نظامی فاصله دارید. اعتقاد من این است که دوره‌ی ما میتواند سعدی‌آفرین باشد؛ میتواند.» ۱۴۰۳/۱۲/۲۵
«امین»؛ بخش شعر و ادب فارسی رسانه KHAMENEI.IR به‌مناسبت روز اول اردیبهشت ماه، سالروز بزرگداشت سعدی و روز نثر فارسی، ویژگی‌های سعدی و سخن او را براساس بیانات رهبر انقلاب اسلامی تشریح کرده است.
سعدی، شاعر و نویسنده‌ی بزرگی است که بزرگداشت او بزرگداشت اخلاق، حکمت و معرفت است؛ به ویژه آنکه انقلاب اسلامی برای ترویج و تحقق همین ویژگی‌ها بنا شده است. این مهم، در سالهای کنونی که «گام دوم انقلاب اسلامی» به شمار می‌رود ضرورت دوچندانی پیدا میکند؛ چرا که اخلاق و معنویت، از مهمترین مؤلفه‌های گام دوم انقلاب اسلامی(۱) است و هنرِ ادب پارسی و شعر و نثر سعدی، میتواند نقش مهمی را در تحقق آن ایفا کند.
برای دستیابی به این هدف، باید سعدی و ویژگی‌های او را شناخت. هویت شعر و سخنش را فهمید. سپس او را به عنوان الگوی شاعران امروز معرفی کرد و راه او را پیمود. یادداشت پیش‌رو، به دنبال کشف این مهم، در اندیشه حضرت آیتالله خامنه‌ای است. ایشان در بیانات و کتاب‌های خود، فراوان از سعدی یاد کرده و ابعاد شخصیت او را کاویده اند. «پیوند ناگسستنی سعدی با قرآن»، «سرشاری حکمت و معنویت سعدی» و «مرزبانی سعدی از زبان فارسی» سه محور اصلی در اندیشه حضرت آیتالله خامنه‌ای درباره سعدی است.
* پیوند ناگسستنی سعدی با قرآن
شعر و سخن سعدی به گونه های مختلف، با قرآن و حدیث پیوند دارد. «پند سعدی مایه گرفته از معارف قرآن و حدیث است.»(۱) محتوای شعر و نثر سعدی همیشه «یا از منبع وحی و گنجینه‌ی قرآن و حدیث و یا از پرتو دل و احساس صاف و بی‌غش خود او»(۲) برآمده است. این، مهمترین ویژگی سخن و شعر سعدی است.
حضرت آیتالله خامنه‌ای، خود علاوه بر استفاده از نثر و نظم سعدی در بیاناتشان، ده‌ها بار در جلسات و درس‌های تفسیری خود، به شعر و سخن سعدی استناد کرده‌اند. به طور نمونه بارها عباراتی را مانند: «دشمن چون از همه حیلتی فرومانَد، سلسله‌ی دوستی بجنبانَد!»، «اولین دشمنی که بر ایشان تاخت، خواب بود!» در شرح و تبیین برخی آیات قرآن کریم استفاده کرده‌اند.
* سخن سعدی؛ اثبات‌کننده اعجاز قرآن!
رابطه سعدی و قرآن کریم را از جنبه‌ای دیگر نیز می‌توان نگریست. توجه به سخن سعدی، یکی از روش‌های اثبات معجزه بودن قرآن کریم است. آنگاه که بشر نتواند سخنی به مانند سعدی بیاورد، به یقین نمی‌تواند سخنی مانند قرآن بیاورد. «چه بسیار کسانى که بعد از دویست سال، پانصد سال، خواستند از گلستان تقلید کنند اما نتوانستند. این‌طور نیست که هر چه زمان بگذرد حتماً سخنان فصیح‌ترى خواهد آمد؛ به‌فرض هم که بیاید این ادعاى قرآن یک ادعاى واقعى است که مى‌گوید نمى‌توانند مثل این کلمات را بیاورند.»(۳)
اعجاز بلاغی قرآن کریم را نیز می‌توان با تمثیلی به بلاغت سخنان سعدی اثبات کرد. توجه به بوستان سعدی به ما می‌فهماند که قرآن کریم در همه‌ی ابواب و جنبه‌های بلاغی به زیبایی سخن میگوید و هنر او به ابعاد خاصی منحصر نمیشود. «مثنوی سعدی که همان کتاب بوستان سعدی است و درباره‌ی مسائل حکمت آمیز حرف میزند، وقتی وارد رزم میشود که میخواهد بگوید من هم میتوانم مثل فردوسی سخن بگویم و شروع میکند به گفتن، همه‌ی کسانی که با سعدی و زبان سعدی آشنا هستند میگویند ای کاش این سخن را سعدی نگفته بود... چون سخن رزم و میدان جنگ کار سعدی نبوده ولذا اگر به همان سخنان حکمت‌آمیز در بوستان بسنده میکرد برایش بهتر بود. یا حافظ شیرازى؛ حافظ، خداوندگار زبان غزلى است و دیگر بهتر از او اصلاً معنى ندارد. آخرِ دیوان حافظ چند قصیده هم هست... دل آدم میخواهد حافظ اینها را نمیگفت، میگذاشت یک شاعر مثلاً بى‌ربطى میگفت که آدم ننگش نمیکرد که این را حافظ گفته باشد.»(۴) خلاصه اینکه هر کدام در یک میدان تبحر دارند.
اما «قرآن این جورى نیست؛ قرآن در همه‌ى بخشها [در اوج است]. آنجایى که آیات عذاب جهنّم را بیان میکند در اوج زیبایى است، درست مثل همان جایى که نعیم بهشت را دارد بیان میکند؛ آنجایى که حال کفّار را میگوید به همان زیبایى است که حال مؤمنین را دارد بیان میکند... یعنى میدانها و صحنه‌ها و ساحتهاى مختلفِ سخن و مضمون، هیچ تفاوتى [ایجاد] نمیکند در اینکه لفظ زیبا باشد.» (۵)
* سخن سعدی؛ اثبات‌کننده تدبر در قرآن!
سخن سعدی را می‌توان به عنوان تمثیلی برای ضرورت تدبر و فهم قرآن کریم نیز استفاده کرد. آنگاه که سخن بلیغی به مانند سعدی (که سخن بشر است) نیاز به تدبر و فهم دارد، به یقین سخن قرآن کریم (که سخن الهی است) نیاز به تدبر دارد. «بلاتشبیه مثل گلستان سعدى که انسان آن را مثلاً در جمعى بخواند. خوب، گلستان سعدى فارسىِ بلیغ است، مردم هم مى‌فهمند؛ اما دقائق و جزئیاتش را فقط ادبا، اهل ذوق و اهل درک بالا مى‌فهمند. حالا این را هزاران برابر بکنید. قرآن این‌جورى است.»(۶) از طرفی دیگر «معروف است که مى‌گویند گلستان را انسان در هفت سالگى مى‌خواند، در هفتاد سالگى مى‌فهمد. یعنى وقتى انسان دقت مى‌کند نکته‌ى جدیدى را... مى‌فهمد.» (۷)
این تمثیل به ما می‌فهماند که قرآن کریم اینگونه است که هر بار خواندن آن، نکته تازه‌ای را به انسان تعلیم می‌دهد؛ لذا «قرآن تدبّر میخواهد؛ مثل هر کلامِ عمیق دیگر. مگر سخن سعدى تدبّر نمیخواهد؟ شما شعرى از سعدى را پیش دو نفر که اوّلى آدمى است مأنوس و آشنا با فکر سعدى و دومى آدمى است معمولى، بخوانید» متفاوت است. به همین صورت «اگر شما جذّابترین آیات قرآن را که یک انسان عارف از خواندنش بى‌خود میشود جلو آدمى معمولى بگذارید، ولو معنایش را هم بفهمد، همین‌طور به آن نگاه میکند و چیزى دستگیرش نمیشود.»(۸)
* سعدی؛ قله اخلاق و معنویت
دومین ویژگی بوستان و گلستان سعدی که متأثر از ویژگی اول است، این است که «سعدى از جهت شعر اخلاقى و شعر نصیحت و پند در قله است.»(۹) «این هنر فاخرِ فوق‌العاده برجسته، همیشه در خدمت اخلاق، در خدمت تعلیم، در خدمت تعهّد [است]؛ از اوّل تا آخرِ بوستان این‌جورى است؛ [یعنى] هنر شعر در خدمت اخلاق است.»(۱۰)
فردوسی، حکیم است و حافظ، حافظ قرآن کریم. سعدی، پند قرآنی دارد و جامی و صائب و بیدل، پر از معارف ناب دینی هستند. اشعار تمام این بزرگان لبریز از حکمت و معرفت و معنویت است. «در واقع باید گفت پیامبران شعر فارسى، اینها هستند.»(۱۱) ویژگی سعدی و شاعرانی مانند او «تولید سرمایه‌هاى معرفتى و معنوى است... کتابشان پُر از حقایق و معارف حِکمى و معنوى است... شعر فارسى، در طول زمان حاملِ حکمت بوده، حاملِ معرفت بوده، سرمایه‌هاى معنوىِ ما را حفظ کرده و بر آنها افزوده.»(۱۲) نکته مهم اینکه «این سرمایه‌سازى و پاسدارى سرمایه در سخت‌ترین شرایط هم اتّفاق افتاده؛ مثلاً در تاخت‌وتاز مغول... یعنى وقتى است که کشور در شرایط سخت تاخت‌وتاز بیگانگان قرار داشته، همه چیزِ کشور تحت تأثیر این بوده، امّا معرفت و شعر و معنویت متوقّف نشده.»(۱۳)
سعدی و مانند او در این ویژگی نیز الگویی برای شاعران امروزی هستند؛ چرا که امروز نیز «آن تاخت‌وتازى که زمان مغولها اتّفاق افتاد دارد تکرار میشود. البتّه نوع تاخت‌وتاز این مغولهاى جدید، مغولهاى کراوات‌بسته و پاپیون‌زده و ادکلن‌زده و کت و شلوارپوشیده، با آن مغولها تفاوت دارد، امّا تاخت‌وتاز است، دارند تاخت‌وتاز میکنند.»(۱۴) شاعر امروزی نیز باید دشمن شناس باشد و در این دوران تاخت و تاز مغولان مدرن، معرفت افزایی و معنویت سازی داشته باشد. شاعر انقلابی به مانند سعدی ظلم ستیز است؛ همانگونه که سعدی«گوهر آسمانی سخن را در پای اهریمنان زمانه نریخته و تیغ ستم را بدان صیقل نداده.»(۱۵)
خلاصه اینکه «اگر بناست شعر محتوائی داشته باشد، بهترین محتواها همین محتواهای شعر دینی و شعر مذهبی است... البته انسان وقتی به تاریخ شعر نگاه میکند، میبیند این تقید و احتیاط به وسیله‌ی شاعران ما در طول تاریخ به کار نرفته... آن را در یک معانی مبتذلِ احساسی و شهوانی به کار بردند. اینها در واقع اسراف است.»(۱۶) اما شاعران بزرگی مانند سعدی، حافظ، صائب و دیگران از این قریحه به نحو حداکثری در اخلاق و معنویت استفاده کردند.
* سعدی؛ مرزبان زبان فارسی
ویژگی دیگر بوستان و گلستان سعدی این است که از زبان فارسی به عنوان هویت ملی و دینی حفاظت میکند. «واقعاً این یک هنر است که انسان هم درست حرف بزند، هم بعد از هفتصد سال، وقتى که غزلش را و گلستانش را و بوستانش را میخوانید، بفهمید؛ شما هیچ مشکلى ندارید. خیلى عجیب است! حافظ هم همین‌جور!... باید این جورى حرف زد. این کدام زبان است امروز؟ البتّه ما زبان سعدى را توصیه نمیکنیم، زبان حافظ را توصیه نمیکنیم، زبان فصیح امروز را توصیه میکنیم.»(۱۷]
اساساً «واژه‌سازى براى زبان و پیش بردن و ترقى دادن زبان، یک امر بسیار مهم است. به نظر من، هنر بزرگ کسانى مثل سعدى یا حافظ یا فردوسى این است که هفتصد سال پیش یا هزار سال پیش، طورى حرف زدند که ما امروز وقتى‌که آن سخنان را باز مى‌گوییم، اصلاً احساس غربت و وحشیگرى نمى‌کنیم؛ اصلاً زبان، زبان امروز است؛ یعنى حقیقتاً مى‌شود گفت که هزار سال جلوتر از زمان خودشان حرف زدند. یقیناً مردم زمان سعدى، به رسایى و شیوایى «بوستان» حرف نمى‌زدند؛ نثر آن دوره‌ها در اختیار ماست و داریم مى‌بینیم. «بوستان» یا «گلستان»، این‌طور سلیس و روان و شیواست. امروز وقتى‌که انسان شعر آن زمان را مى‌خواند، مثل این است که دو نفر دارند با زبان شیرین فارسىِ امروز باهم حرف مى‌زنند... باید زبان را پیش برد؛ یعنى همچنان که آنها جلوتر از زمان خودشان حرکت کردند، ما هم باید حرکت کنیم.»(۱۸)
* سعدی؛ الگوی شاعر تراز انقلاب اسلامی
هدف انقلاب اسلامی تحقق مکارم اخلاق و ارزشهای معنوی در جامعه و ساخت تمدن نوین اسلامی است. هنر میتواند نقش مهمی در رسیدن به این اهداف ایفا کند. در حقیقت «ادبیات و هنر به عنوان زبانی برای تعبیر بالاترین اندیشه‌های اسلامی در سراسر تاریخ اسلام جایگاهی ممتاز داشته و امروز نیز باید داشته باشد.»(۱۹) اساساً «گذشته‌ی ادب و هنر ما، میراث ارزشمندی است که باید ادبیات انقلاب را مایه توان ببخشد.»(۲۰) با این توصیف، می توان سعدی را الگویی برای تربیت شاعر تراز انقلاب اسلامی دانست؛ لذا بزرگداشت او باید «راه بهره‌جویی نسل انقلابی امروز از این گنجینه‌ی قیمتی را هموار سازد.»(۲۱)
برای الگو قرار دادن سعدی و پیمودن راه او، سه وظیفه مهم بر عهده شاعران امروزی است. اولین وظیفه این است که شاعر تراز انقلاب اسلامی باید خود را سرشار از معارف ناب قرآنی کند. «البته راهش آشنائى با قرآن، انس با قرآن، انس با نهج‌البلاغه، انس با صحیفه‌ى سجادیه است.»(۲۲) وظیفه این است که «بتوانید در خلوت مخاطبینتان حضور پیدا کنید و آن را با معنویات، با ابزارهایى که انسانها را به نشاط، به امید، به تحرّک، به پیشرفت وامیدارد غنى کنید... امروز این وظیفه‌ى مهمّ شعراى ما است.»(۲۳) «این همان کارى است که شعراى بزرگ ما در طول صدها سال کرده‌اند... سعدى یا مولوى یا حافظ یا فردوسى یا خاقانى حضور دارند در زندگى معنوى ما، در ذهن ما، در فکر ما و صدها سال توانسته‌اند بر روى ذهنیت جوامع ما تأثیر بگذارند؛ و اینها هستند که هویت حقیقى فرهنگ ملّى را براى ما نگه داشته‌اند و نسل‌به‌نسل و دست‌به‌دست گردانده‌اند.»(۲۴)
دومین وظیفه، گنجاندن حکمت در اشعار خود است. «سعدی را به عنوان یک حکیم میشود شناخت. این است که کسی مثل سعدی را، کسی مثل حافظ را، کسی مثل صائب را به قله میرساند. حکمت، اندیشه‌ی حکیمانه، مسائل لازم برای آموختن به انسانها، اینها را فهمیدن و در شعر گنجاندن و بیان کردن - که معارف دینی و معارف انسانی و سبک زندگی جزو برترینهایش است - اینها مسئولیتهای شاعر است... این سهم عمده و مهم را از شعر هرگز فراموش نکنند.»(۲۵) بنابراین «یکی از نیازهای امروز ما، شعر اخلاقی است. شعر اخلاقی ممکن است در عالیترین حد خوبی هم باشد... سعدی از جهت شعر اخلاقی و شعر نصیحت و پند در قله است. فردوسی همین جور است، نظامی همین جور است، سنایی همین جور است، ناصرخسرو همین جور است؛ خیلی از شعرای بزرگ ما همین جورند.»(۲۶) لذا «بایستی این روحیه و این حالت حکمت و اخلاق، در شعر امروز ما برجسته بشود.»(۲۷)
اساساً شعر سعدی و مانند او را نمی‌توان از اخلاق و معنویت جدا ساخت. «اگر چنانچه بنا باشد که ما تصوّر کنیم که جنبه‌ى هنرى و زیبایى‌شناختى شعر از جنبه‌ى معنوى و رسالتى و پیامىِ او جدا است، باید همه‌ى اینها را از دایره‌ى شعر بیرون بریزیم، بگوییم اینها شعر نیست؛ درحالى‌که برترین شعرهاى زبان فارسى، اینها است.»(۲۸)
سومین وظیفه، تلاش برای همترازی با سعدی است. «شعر خوب، بسیار تأثیرگذار و ماندگار است و ما امروز به شاعرانی احتیاج داریم که از لحاظ تراز شعری همچون حافظ، سعدی و صائب تبریزی باشند که این هدف با کار، تلاش، مطالعه، خواندن شعرهای بزرگان و به‌کار بردن الفاظ خوب در اشعار، دست‌یافتنی است.»(۲۹) امروز، انقلاب اسلامی زمینه ی سعدی شدن را آماده کرده است و «دوره‌ی ما میتواند سعدی‌آفرین باشد.»(۳۰)
(۱ «شعور معنوی و وجدان اخلاقی در جامعه هرچه بیشتر رشد کند برکات بیشتری به بار می‌آورد؛ این، بی‌گمان محتاج جهاد و تلاش است و این تلاش و جهاد، بدون همراهی حکومتها توفیق چندانی نخواهد یافت. اخلاق و معنویّت، البتّه با دستور و فرمان به دست نمی‌آید، پس حکومتها نمیتوانند آن را با قدرت قاهره ایجاد کنند، امّا اوّلاً خود باید منش و رفتار اخلاقی و معنوی داشته باشند، و ثانیاً زمینه را برای رواج آن در جامعه فراهم کنند و به نهادهای اجتماعی دراین‌باره میدان دهند و کمک برسانند؛ با کانونهای ضدّ معنویّت و اخلاق، به شیوه‌ی معقول بستیزند و خلاصه اجازه ندهند که جهنّمی‌ها مردم را با زور و فریب، جهنّمی کنند.» بیانیه «گام دوم انقلاب» خطاب به ملت ایران، ۱۳۹۷/۱۱/۲۲
(۱ پیام به کنگره‌ی بزرگداشت مصلح‌الدین سعدی شیرازی، ۱۳۶۳/۰۹/۰۴
(۲ پیام به کنگره‌ی بزرگداشت مصلح‌الدین سعدی شیرازی، ۱۳۶۳/۰۹/۰۴
(۳ بیانات در جلسه بیست و هفتم تفسیر سوره بقره، ۱۳۷۱/۰۲/۳۰
(۴ تفسیر سوره‌ی بقره، ص۳۹۶
(۵ تفسیر سوره‌ی بقره، ص۳۹۶
(۶ بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار با قاریان قرآن، ۱۳۸۶/۰۶/۲۲
(۷ بیانات در جلسه بیست و هفتم تفسیر سوره بقره، ۱۳۷۱/۰۲/۳۰
(۸ بیانات در دیدار اعضاى «گروه ادبیات مقاومت» حوزه‌ى هنرى سازمان تبلیغات اسلامى، ۱۳۷۲/۰۷/۱۲
(۹ بیانات در دیدار شاعران با رهبر انقلاب در نیمه‌ى ماه مبارک رمضان، ۱۳۸۷/۰۶/۲۵
(۱۰ بیانات در دیدار جمعى از شاعران و اهالى فرهنگ و ادب به‌مناسبت میلاد حضرت امام حسن مجتبى (علیه‌السّلام)، ۱۳۹۸/۰۲/۳۰
(۱۱ بیانات در دیدار جمعى از شعرا، ۱۳۹۰/۰۵/۲۴
(۱۲ بیانات در دیدار جمعى از شاعران و اساتید زبان فارسى به مناسبت میلاد حضرت امام حسن مجتبى (علیه السّلام)، ۱۴۰۲/۰۱/۱۶
(۱۳ بیانات در دیدار جمعى از شاعران و اساتید زبان فارسى به مناسبت میلاد حضرت امام حسن مجتبى (علیه السّلام)، ۱۴۰۲/۰۱/۱۶
(۱۴ بیانات در دیدار جمعى از شاعران و اساتید زبان فارسى به مناسبت میلاد حضرت امام حسن مجتبى (علیه السّلام)، ۱۴۰۲/۰۱/۱۶
(۱۵ پیام به کنگره‌ی بزرگداشت مصلح‌الدین سعدی شیرازی، ۱۳۶۳/۰۹/۰۴
(۱۶ بیانات در دیدار جمعی از شعرای آئینی، ۱۳۹۰/۰۳/۲۵
(۱۷ امین زبان و ادب پارسی، ص۱۹۳
(۱۸ بیانات در دیدار با اعضاى فرهنگستان زبان و ادب فارسى، ۱۳۷۰/۱۱/۲۷
(۱۹ پیام به کنگره‌ی بزرگداشت مصلح‌الدین سعدی شیرازی، ۱۳۶۳/۰۹/۰۴
(۲۰ پیام به کنگره‌ی بزرگداشت مصلح‌الدین سعدی شیرازی، ۱۳۶۳/۰۹/۰۴
(۲۱ پیام به کنگره‌ی بزرگداشت مصلح‌الدین سعدی شیرازی، ۱۳۶۳/۰۹/۰۴
(۲۲ بیانات در دیدار جمعى از شعرا، ۱۳۹۰/۰۵/۲۴
(۲۳ بیانات در دیدار شاعران در شب میلاد امام حسن مجتبى (علیه‌السّلام) پس از شعرخوانى چند نفر از شاعران، ۱۳۹۳/۰۴/۲۱
(۲۴ بیانات در دیدار شاعران در شب میلاد امام حسن مجتبى (علیه‌السّلام) پس از شعرخوانى چند نفر از شاعران، ۱۳۹۳/۰۴/۲۱
(۲۵ بیانات در دیدار شاعران، ۱۳۹۲/۰۵/۰۱
(۲۶ بیانات در دیدار شاعران در ماه مبارک رمضان، ۱۳۸۷/۰۶/۲۵
(۲۷ بیانات در دیدار جمعی از شاعران و اهالی فرهنگ و ادب، ۱۳۹۷/۰۳/۰۹
(۲۸ بیانات در دیدار جمعى از شاعران و اهالى فرهنگ و ادب به‌مناسبت میلاد حضرت امام حسن مجتبى (علیه‌السّلام)، ۱۳۹۸/۰۲/۳۰
(۲۹ بیانات در دیدار جمعی از شاعران مذهبی‌سرا با رهبر انقلاب، ۱۳۹۵/۱۲/۰۵
(۳۰ بیانات در دیدار شاعران و اهالی فرهنگ و ادب فارسی، ۱۴۰۳/۱۲/۲۵
